A. İş sözleşmesi nedir
İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.
İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir.
Süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bu belgeler damga vergisi ve her çeşit resim ve harçtan muaftır.
Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde işveren işçiye en geç iki ay içinde genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ya da haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlüdür. Süresi bir ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde bu fıkra hükmü uygulanmaz. İş sözleşmesi iki aylık süre dolmadan sona ermiş ise, bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.
Taraflar iş sözleşmesini, Kanun hükümleriyle getirilen sınırlamalar saklı kalmak koşuluyla, ihtiyaçlarına uygun türde düzenleyebilirler.
İş sözleşmeleri belirli veya belirsiz süreli yapılır. Bu sözleşmeler çalışma biçimleri bakımından tam süreli veya kısmî süreli yahut deneme süreli ya da diğer türde oluşturulabilir.
Nitelikleri bakımından en çok otuz iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş denir.
İş sözleşmesinin üç unsuru vardır:
– İş görme
– Bağımlılık
– Ücret ödeme
Bu unsurlar yoksa iş sözleşmesi yoktur.
B.İş Sözleşmesinin Kurulması
İş sözleşmesi, işçi işverenin görülecek iş ve ücret ödenmesi konusunda anlaşması ile kurulmuş olur. İş sözleşmesinin kurulması için yazılı olması, taraflarca imzalanması gerekli değildir. İş sözleşmesi kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle de tâbi değildir.
- Ancak iş sözleşmesi belirli süreli ise yazılı yapılması gerekir
- Kanuna göre, süresi bir yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur.
- Çağrı üzerine iş sözleşmeleri yazılı yapılmalıdır.
- Geçici iş ilişkisi kuran sözleşmelerde işçinin yazılı onayının alınması gerektiği için bu sözleşmelerin de yazılı yapılması gerekir.
- Her ne kadar kural olarak iş sözleşmelerinin yazılı yapılması zorunluluğu bulunmazsa da sözleşmelerin yazılı yapılması daha isabetlidir.
- İşçi ile işveren arasında yazılı sözleşme yapılmamışsa, Kanuna göre işçiye en geç 2 ay için yazılı bir belge verilmesi gerekmektedir.
Bu belgede;
- Genel ve özel çalışma koşulları,
- Günlük ya da haftalık çalışma süresi,
- Temel ücreti ve varsa ücret ekleri,
- Ücret ödeme dönemi,
- Süresi belirli ise sözleşmenin süresi,
- Fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümlerin bulunması gerekir (İş K. m.8/III).
C.Takım Sözleşmesi
Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bu işçilerden birinin, takım kılavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi denir.
Takım sözleşmesinin, oluşturulacak iş sözleşmeleri için hangi süre kararlaştırılmış olursa olsun, yazılı yapılması gerekir. Sözleşmede her işçinin kimliği ve alacağı ücret ayrı ayrı gösterilir.
Takım sözleşmesinde isimleri yazılı işçilerden her birinin işe başlamasıyla, o işçi ile işveren arasında takım sözleşmesinde belirlenen şartlarla bir iş sözleşmesi yapılmış sayılır. Ancak, takım sözleşmesi hakkında Borçlar Kanununun 110 uncu maddesi hükmü de uygulanır.
İşe başlamasıyla iş sözleşmesi kurulan işçilere ücretlerini işveren veya işveren vekili her birine ayrı ayrı ödemek zorundadır. Takım kılavuzu için, takıma dahil işçilerin ücretlerinden işe aracılık veya benzeri bir nedenle kesinti yapılamaz.
D.İş Sözleşmesinde Bulunması Gereken Hükümler
İş sözleşmesinde hangi hükümlerin bulunması gerektiği konusunda Kanunda bir hüküm bulunmamaktadır.
Fakat;
– İşçinin görev tanımı (yapacağı iş),
– Ücret
– Ücretin ödenme zamanı,
– Çalışma süresi,
– Sözleşme belirli süreli ise sözleşmenin süresi,
– Tarafların üzerinde anlaştıkları diğer koşulların bulunması gerekir.
Zorunlu olmamakla birlikte, bazı hususları da sözleşmeye başlangıçta koymakta yarar vardır. Örn. İşçinin, işverenin talebi halinde fazla çalışma yapmayı kabul ettiği sözleşmeye konulmalıdır. Fazla Çalışma Yönetmeliğinde bu onayın her yılbaşında yazılı olarak alınması gerektiğinden söz edilmesine rağmen, sözleşmede de bulunmasında fayda var.
Denkleştirme süresi ve işin başlangıç ve bitiş saatini işverenin belirleyeceğine ilişkin hükümler de esneklik sağlar.
İşin belirli bir süre içerisinde yapılmasını gerektirecek mahiyette ise, fakat belirli süreli iş sözleşmesi yapma koşulları mevcut değil ise kısmi süreli iş sözleşmesi yapılmalıdır.
“İşçi bir yıl geçmeden haklı neden dışında bir nedenle iş sözleşmesini feshedemez” gibi bir hükme yer verilmelidir. Fakat bu durumda sözleşmeye, “işçi bu süreden önce feshederse cezai şart öder” biçiminde bir hükmü de sözleşmeye koymak gerekir. Ancak unutulmamalıdır ki, bu cezai şart işveren için de öngörülmelidir, aksi halde işçi için öngörülen cezai şartın bir geçerliliği olmaz.
Yine iş sözleşmelerine işçinin iş haricinde bilgisayar ve internet kullanımına ilişkin sınırlamaları içeren hükümleri de koymak gerekir. Bu konuda özellikle işverenin denetim hakkına yönelik hükümler sözleşmede olmalıdır.
Eğer işçinin iş sözleşmesinin sona ermesinden sonra işveren ile rekabet etmemesi isteniyorsa sözleşmede bu yönde bir hükme de yer verilmelidir.
E.İş sözleşmesine konulabilecek hükümler
Öte yandan iş sözleşmesine konulabilecek hükümler Kanunun emredici hükümlerine aykırı olamaz.
Örneğin; iş sözleşmesinde yer alsa dahi Kanunun öngörmediği bir fesih sebebi haklı fesih sonucu doğurmaz.
Sözleşmede, işçinin kişilik haklarına aykırı hükümlere yer verilemez.
F.İşyeri İç Yönetmeliği
İşyeri iç yönetmeliklerinin bağlayıcı olması için,
İş sözleşmesinin yapılması sırasında;
– İşçinin yönetmelik konusunda bilgi sahibi olması gerekir.
– Yönetmeliğin bir nüshasının işçiye verilmesi ve işçilerden de bu konuda yönetmelik hükümlerini okuyup anladıklarına, içeriğini de iş sözleşmesinin bir eki olarak kabul ettiklerine ilişkin bir beyan alınmalıdır.
– Bu beyanların ayrıca imzalatılması gerekir.
– İç yönetmelik işçiye imzalatıldığında iş sözleşmesinin bir eki haline gelir ve burada yazan tüm koşullar işçi bakımından bağlayıcılık taşır. Bu nedenle, iç yönetmeliklerdeki değişiklikler iş sözleşmesinde değişlik anlamına gelir.
İşçinin yazılı rızası alınmadan iç yönetmelikte yapılan değişiklikler işçiyi bağlamaz. İşyeri personel yönetmeliklerinde, işçilerin mali haklarına etkisi olacak şekilde, değişiklik yapılması mümkün olmamalıdır. Yapılacak değişiklikler konusunda işçilerin rızalarının alınması gerekir. Rızası alınmayan işçilerin bu konuda onayının olmadığını ileri sürerek hak talebinde bulunabilirler.
İş sözleşmesinde değişiklik
İş sözleşmesine konulacak hükümlerle sözleşmede değişiklik yapma hakkı ancak bazı ölçülerle mümkündür. Örneğin; işveren işyerini değiştirme hakkını iş sözleşmesinde saklı tutabilir, işçinin ikramiye gibi belirli bazı haklarında ve bazı koşullarla değişiklik yapma hakkını saklı tutabilir.
İşveren, çalışma koşullarında esaslı bir değişikliği ancak durumu işçiye yazılı olarak bildirmek suretiyle yapabilir. Bu şekle uygun olarak yapılmayan ve işçi tarafından altı işgünü içinde yazılı olarak kabul edilmeyen değişiklikler işçiyi bağlamaz.
İşçi değişiklik önerisini bu süre içinde kabul etmezse, işveren değişikliğin geçerli bir nedene dayandığını veya fesih için başka bir geçerli nedenin bulunduğunu yazılı olarak açıklamak ve bildirim süresine uymak suretiyle iş sözleşmesini feshedebilir.
Mehmet Fatih GELERİ
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
http://www.fatihgeleri.com/
Yorum Gönder