I- GİRİŞ
İş kazası, doktrinde sigortalının, işverenin emir ve talimatları altında bulunduğu esnada çalıştığı iş veya işin gereği nedeniyle aniden ve dıştan meydana gelen bir etkenle onu bedence ya da ruhça zarara uğratan olay olarak tanımlanmaktadır(1).
İş kazası kavramı, kazanın çalışma yaşamından doğan halini oluşturmakta olup, mesleki risklerin başında gelmektedir. İş kazası halinde, kazaya uğrayan sigortalının veya onun ölümü halinde hak sahiplerinin sosyal sigorta yardımlarından yararlanabilmeleri için, olayın Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmesi ve Sosyal Güvenlik Kurumu’nun da bu olayı iş kazası olarak kabul etmesi gerekmektedir. İş kazasında bildirim yükümlüğü genel olarak bağımlı çalışanlar bakımından işverene, bağımsız çalışan sigortalılarda ise kendilerine aittir. Bu yazımızda iş kazasının bildirim süreleri ile iş kazasının yasal süresi içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmemesi durumunda uygulanacak yaptırımları açıklamaya çalışacağız.
II- İŞ KAZASININ SOSYAL GÜVENLİK KURUMU’NA BİLDİRİM SÜRELERİ
İş kazaları ile ilgili bildirim süreleri 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun(2) 13. maddesinde düzenlenmiştir.
Buna göre;
4/1-a kapsamındaki sigortalılar ile 5510 sayılı Kanun’un 5.maddesi kapsamındaki kısmen sigortalı sayılanların iş kazası geçirmeleri halinde işverenleri tarafından kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, Sosyal Güvenlik Kurumu’na da kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirim yapılmalıdır (5510 sK. md.13/II-a).
Örnek: Cuma günü meydana gelen bir iş kazasının, en geç kazayı takip eden üçüncü iş gününe rastlayan Çarşamba günü mesai bitimine kadar Kurum’a bildirilmesi gerekir.
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerin, iş kazası geçirmeleri halinde, işveren tarafından kazanın olduğu ve ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerdeki yerel kolluk kuvvetlerine derhal, Kurum’a da kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirim yapılmalıdır (5510 sK. md. 13/II-a).
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin(3) 35/I-c maddesine göre; 5510 sayılı Kanun’un ek-5. maddesinde belirtilen tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalıştırılan sigortalıların iş kazasının ise kendilerince veya işverenlerince kolluk kuvvetlerine derhal, Kurum’a da kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirilmesi gerekmektedir.
Yukarıda sözü geçen “yetkili kolluk kuvvetleri” genelde, jandarma veya polis anlamındadır. İş kazası, bu kolluk güçlerinden herhangi birine değil, kazanın olduğu yere göre, bunlardan hangisi görevliyse onun yetkili karakoluna bildirilmelidir(4).
Sigortalıların, işverenin kontrolü dışındaki yerlerde iş kazası geçirmeleri halinde ise, iş kazası ile ilgili bilgi almasına engel olacak durumlarda iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren bildirim süresi üç işgünüdür (SSİ Yön. md. 35/II). Buradaki işverenin kontrolü dışındaki yerler ibaresini, iş kazasını hemen öğrenmesinin işverenden beklenemeyeceği tüm halleri kapsar şekilde anlamak gerekir. Örneğin; sigortalı, iş kazasını çeşitli nedenlerle gizlemişse, sürenin bunu işverene bildirdiği tarihten itibaren başlayacağının kabulü uygun olur(5).
4/1-b kapsamındaki sigortalıların iş kazası geçirmeleri halinde ise, kazanın meydana geldiği tarihten itibaren bir aylık süreyi geçmemek ve geçirilen kazadan dolayı ortaya çıkan rahatsızlığın hekim raporu ile belgelenmesi şartıyla, bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonra kendisi tarafından üç işgünü içinde bildirilmesi gerekmektedir(6). Bunların bildirim yapmaya engel durumlarını hekim raporu ile veya mücbir sebep olayını belgelemeleri şarttır.
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 10.04.2012 tarihinde yayımladığı 2012/13 sayılı genelge uyarınca artık iş kazası ve meslek hastalığı bildirimlerinin elektronik ortamda yapılması gerekir. Ancak 5510 sayılı Kanun’un ek-5.maddesi kapsamında tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalıştırılan sigortalılar ile Kanun’un 4/1-b bendi kapsamında sigortalı sayılanların işyeri sicil numarasının olmaması nedeniyle elektronik ortamda yapılamayan bildirimler ile elektronik altyapının olmadığı yerlerde meydana gelen vakalara ilişkin bildirimler kağıt ortamında da yapılabilecektir.
III- İŞ KAZASININ YASAL SÜRESİNDE SOSYAL GÜVENLİK KURUMU’NA BİLDİRİLMEMESİ DURUMUNDA UYGULANACAK YAPTIRIM
4/1-a kapsamındaki sigortalıların iş kazası geçirmeleri halinde yukarıda açıklanan sürelerde işverence bildirim yapılmaması durumunda, bildirimin Kurum’a yapıldığı tarihe kadar sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği Kurumca işverenden tahsil edilecektir(7).
4/1-b kapsamında sigortalı olanların iş kazası geçirmeleri ve iş kazasının süresinde bildirilmemesi hâlinde ise, bildirim tarihine kadar geçen süre için geçici iş göremezlik ödeneği kendilerine ödenmeyecek, bildirim tarihinden sonraki sürelere ait geçici iş göremezlik ödeneği ödenecektir(8).
IV- SONUÇ
İş kazasının, 4/1-a kapsamındaki sigortalılar ile Kanun’un 5. maddesi kapsamındaki kısmen sigortalı sayılanlar bakımından bunları çalıştıran işveren tarafından, o yer yetkili kolluk kuvvetlerine derhal ve Sosyal Güvenlik Kurumu’na da en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirilmesi gerekir. İş kazasının işverenin kontrolü dışındaki yerlerde meydana gelmesi halinde, bildirim süresi iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren başlar. 4/1-b bendi kapsamındaki sigortalılar ise kendileri, bir ayı geçmemek şartıyla rahatsızlığının bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonra üç işgünü içinde iş kazasını bildirmek zorundadırlar.
İş kazasının işverence yasal süresi içinde bildirilmemesi veya bildirimin geç yapılması durumunda, bildirimin Kurum’a yapıldığı tarihe kadar sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği Kurumca işverenden tahsil edilecektir. Yine 4/1-b kapsamındaki bağımsız çalışanın iş kazasını süresinde bildirmemesi hâlinde bildirim tarihine kadar geçen süre için geçici iş göremezlik ödeneği kendisine ödenmeyecektir. Bu nedenle iş kazasının yasal süresi içinde bildirilmesi hem işverenin hem de bağımsız çalışan sigortalının lehine olacaktır.
Reşat MERTTİR*
Yaklaşım
* İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni
(1)Gaye Burcu SERATLI, İş Kazasından Doğan Destekten Yoksun Kalma Tazminatı, Yetkin Yayınları, Ankara 2003, s. 29
(2)16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(3)12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(4)Ali GÜZEL - Ali Rıza OKUR - Nurşen CANİKLİOĞLU, Sosyal Güvenlik Hukuku, 13. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul 2010, s.342
(5)A. Can TUNCAY - Ömer EKMEKÇİ, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Güncelleştirilmiş 14. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, s.302
(6)İsa KARAKAŞ, SGK İş Kazası Uygulamaları ve İş Kazası Davaları, 1.Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2009, s.51
(7)Özkan BİLGİLİ, Yeni Sosyal Güvenlik Uygulaması, 1. Baskı, Ankara SMMM Odası, Ankara 2008, s.489
(8)SGK’ nn, 13.06.2011 tarih ve 2011/50 sayılı Genelgesi, s.6
Yorum Gönder