Sigortalıların yaptıkları iş dolayısıyla ortaya çıkan risklere karşı sosyal güvenlik mevzuatımızda iş kazası ve meslek hastalığı sigortası düzenlenmiştir. Esas itibariyle iş kazaları ve meslek hastalıkları, büyük ölçüde işletme içindeki üretim ilişkisinden kaynaklanmaktadır(1). 4857 sayılı İş Kanunu(2), iş kazaları ve meslek hastalıklarının oluşmasını önlemek üzere işçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerine uyulmasını zorunlu kılmaktadır (4857 sK. md. 77-89). 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(3), iş kazaları ve meslek hastalıkları hallerini tanımlamış, söz konusu hallerde yapılacak bildirimler, bu olayların denetimi ile kısa vadeli sigortalılık kollarından yapılacak gelir ve ödemelerin esaslarını ayrıntılı olarak açıklamıştır (5510 md. 13-24). 5510 sayılı Kanun’a göre iş kazası ve meslek hastalığı halinde ilgililerin(4) yükümlülüklerinden en önemlisi yasal süresi içerisinde bildirimdir.
4857 sayılı İş Kanunu, iş kazası ve meslek hastalığı halleri için ayrı bir bildirim yükümlülüğü getirmiştir. 4857 sayılı Kanun’a göre, iş kazası ve meslek hastalığı hallerinde işyerinin, bağlı olduğu ilgili Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne bildirim yükümlülüğü bulunmaktadır (4857 sK. md. 77).
Daha önce SGK’ya yapılan iş kazası ve meslek hastalıkları bildirimleri kâğıt ortamında yapılmakta iken, Kurum’ca yapılan son düzenleme ve yürürlüğe konulan program sonrasında ilgili bildirimin işveren tarafından elektronik ortamda yapılabilmesi sağlanmıştır.
Bu çalışmada, iş kazaları ve meslek hastalıklarının bildirimi ile ilgili olarak iş ve sosyal güvenlik mevzuatı gereği yapılacak bildirimler değerlendirilecek, bu bildirimlerin SGK’ya elektronik ortamda gönderilmesine dair uygulama esasları ele alınacak ve SGK’ya yapılacak elektronik bildirimin 4857 sayılı Kanun gereğince yapılması gereken bildirim yerine geçip geçmediği hususu irdelenecektir.
II- İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIKLARININ BİLDİRİMİ
İş kazası ve meslek hastalığı sigortası 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4/1-(a) ve 4/1-(b) bentleri kapsamındaki sigortalılara uygulanmaktadır. Kanun’da 4/1-(c) bendi kapsamındaki sigortalılar bu kapsam dışında tutulmuştur(5).
İş kazalarının SGK’ya bildirimi 5510 sayılı Kanun’un 13. maddesinde düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre, iş kazasının 5510 sayılı Kanun’un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi ile 5. madde kapsamında bulunan sigortalılar bakımından bunları çalıştıran işveren tarafından, o yer yetkili kolluk kuvvetlerine derhal ve Kurum’a da en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirilmesi zorunludur. İş kazasının işverenin kontrolü dışındaki yerlerde meydana gelmesi halinde, belirtilen bildirim süresi iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren başlamaktadır.
5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında bulunan sigortalı bakımından ise bildirim sigortalının kendisi tarafından, bir ayı geçmemek şartıyla rahatsızlığının bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonraki üç işgünü içinde, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile doğrudan ya da taahhütlü posta ile Kurum’a bildirilmesi gerekmektedir (5510 sK. md. 13).
Meslek hastalıklarının bildirim süreleri ise 5510 sayılı Kanun’un 14. maddesinde tanımlanmıştır. Meslek hastalığının 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi ile 5. madde kapsamında bulunan sigortalılar bakımından, sigortalının meslek hastalığına tutulduğunu öğrenen veya bu durum kendisine bildirilen işveren tarafından; (b) bendi kapsamındaki sigortalılar bakımından sigortalının bizzat kendisi tarafından, bu durumun öğrenildiği günden başlayarak üç işgünü içinde, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile Kurum’a bildirilmesi zorunludur (5510 sK. md. 14).
Kanun’da iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesinin şekli ve içeriği, verilme usul ve esaslarının SGK tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenleneceği hüküm altına alınmıştır. Anılan kanun hükümlerinin uygulanma esasları, 5510 sayılı Kanun’un uygulanmasına yönelik olarak çıkartılmış bulunan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin “İş Kazasının Bildirimi ve Bildirim Süresi” başlıklı 35. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye 16.06.2011 tarihinde ekleme yapılmış ve tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışan sigortalıların iş kazası geçirmesi halinde, kendileri veya işverenleri tarafından kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, Kurum’a da en geç üç iş günü içinde bildireceği konusu açıklanmıştır(6). Yine bu çalışanlardan meslek hastalığına tutulduğunu öğrenen sigortalıların, kendileri veya bu durum kendisine bildirilen işverenleri tarafından, bu durumun öğrenildiği günden başlayarak üç iş günü içinde yapılması esası benimsenmiştir.
Yönetmeliğin 35. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde; “iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesini vermekle yükümlü olanlar tarafından e-sigorta ile Kurum’a bildirileceği veya doğrudan ya da posta yoluyla ilgili üniteye gönderileceği hükmü bulunmaktadır. Verilmesi gereken bildirgenin örneği Yönetmeliğin ekinde (Ek-7’de) yer almaktadır.”(7).
İş kazasının, 13. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sürede işveren tarafından Kurum’a bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurum’ca işverenden tahsil edilmektedir (5510 sK. md. 21/II). Meslek hastalığı ile ilgili bildirim zorunluluğunu yerine getirmeyen veya yazılı olarak bildirilen hususları kasten eksik ya da yanlış bildiren işverene veya 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalıya, Kurum’ca bu durum için yapılmış bulunan masraflar ile ödenmişse geçici iş göremezlik ödenekleri rücu edilmektedir (5510 sK. md. 14).
III- ELEKTRONİK ORTAMDA BİLDİRİM
İş kazası ve meslek hastalıklarının bildiriminin elektronik ortamda yapılması 5510 sayılı Kanun sayılı Kanu’nda düzenlenmesine rağmen SGK’nın elektronik altyapıyı tamamlamaması nedeniyle elektronik ortamda bildirim yapılması 3,5 yıl gibi uzun bir zaman sonra başlatılabilmiştir.
Sosyal Güvenlik Kurumu Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 19.03.2012 tarihli duyurusu ile İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Bildirimlerinin elektronik ortamda gönderilmesine dair uygulama başlatılmış bulunmaktadır(8). Buna göre, SGK’ya iş Kazası ve Meslek Hastalığı Formu’nun gönderilmesi işlemi artık, bu amaçla hazırlanan bilgisayar programı vasıtası ile elektronik ortamda yapılabilecektir. Elektronik bildirim şu an için zorunlu olmamakla birlikte zaman içerisinde e-Bildirgede olduğu gibi zorunluluk esasına bağlanacaktır. Bu itibarla şimdiden adapte olmakta yarar bulunduğu gibi emek ve zaman açısından da işverenler için bir tasarruf olacaktır.
İşverenler tarafından elektronik ortamda gönderilecek olan İş Kazası Meslek Hastalığı Bildiriminin www.sgk.gov.tr adresinden, E-SGK başlığı altında yer alan “Diğer Uygulamalar” menüsü içinde bulunan “Çalışılmadığına Dair Bildirim Girişi” alt menüsünden “Hizmet Akdi İle Çalışanlar” başlığı altındaki “İşveren Bildirim İşlemleri” ekranından yapılması gerekmektedir.
İşverenler Kurum’ca kendilerine verilmiş olan e-bildirge şifresini kullanarak ilgili bildirimi ekranını açabilmektedir. Söz konusu formun doldurulması ve Kurum’a gönderilmesine ilişkin bilgiler anılan ekranda yer alan kullanım kılavuzunda açıklanmış bulunmaktadır. Gerek programın uygulanması gerekse de kullanım kılavuzunun oluşturulmasında işverenlerin erişilebilirlik şartlarını iyileştirmek hedefi gözetilmiş, ayrıntılı bir kullanım kılavuzu oluşturulmuştur.
IV- ELEKTRONİK ORTAMDA BİLDİRİM ZORUNLU MU?
Programın uygulamaya açıldığı 28.02.2012 tarihinden itibaren, İş Kazası Meslek Hastalığı Bildirimleri elektronik ortamda yapılabilmektedir. Belirtelim ki; işverenlerin aylık prim ve hizmet belgelerini yalnıza elektronik ortamda verebilmekte, kâğıt ortamında vermek ise idari para cezası verme gerekçesi olmaktadır. 5510 sayılı Kanun gereğince verilmesi gereken aylık prim ve hizmet belgelerinin elektronik ortamda verilmesi bir şekil şartıdır (SSİY md. 5 ve 102). Belgenin işverenlerin zorunlu tutuldukları elektronik ortamda gönderilmemesi, yalnızca kâğıt ortamında düzenlenerek verilmesi de 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının ilgili bendi gereğince idari para cezasını gerektirmektedir (5510 sK. md. 102/c).
Uygulamaya yeni geçilen İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Bildiriminin elektronik ortamda gönderilmesi şu an için seçimlik bir uygulamadır, şekil şartına bağlı değildir. Bildirim, elektronik ortamda yapılabileceği gibi, internet erişiminin bulunmadığı yerlerde kâğıt ortamında da Kurum’a gönderilebilecektir. Her iki halde de 5510 sayılı Kanun’un 13 ve 14. maddelerindeki süre şartına uyulması şartıyla bildirim yasal süresi içerisinde ve Kanuna uygun olarak yapılmış sayılacak, herhangi bir idari para cezası uygulanması söz konusu olmayacaktır.
Belirtmek gerekir ki e-Sigorta uygulamalarını günden güne geliştiren SGK’nın, ilerleyen süreçte iş kazaları ve meslek hastalıklarının bildiriminin yalnızca elektronik ortamda yapılmasını zorunlu kılacağını beklemek yerinde olacaktır.
V- 4857 SAYILI KANUN GEREĞİNCE YAPILMASI GEREKEN BİLDİRİM
Yazımızın bundan önceki bölümlerinde iş kazası ve meslek hastalıkları bildirimlerinin SGK’ya yapılması konusuna değindik. Öte yandan iş mevzuatımıza baktığımızda iş kazası ve meslek hastalıkları hallerinde ilgililerce yapılması gereken başka bir bildirimin daha düzenlendiği görülmektedir. İş kazası veya meslek hastalığı halinde İş Kanunu’nda da bildirim zorunluluğu bulunmaktadır.
5510 sayılı Kanun, iş kazaları ve meslek hastalıkları hallerini daha çok kısa vadeli sigortalılık kollarından yapılacak yardımlar açısından ele alırken, 4857 sayılı İş Kanunu, konuya iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri ile ilgili olarak yaklaşmıştır. Anılan Kanun’da iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilişkilendirilmiştir (4857 sK. md. 81)(9). Ayrıca işverenin işyerinde risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü de bulunmaktadır(10).
4857 sayılı İş Kanunu, “İşverenlerin ve İşçilerin Yükümlülükleri” başlıklı 77. maddesinde, işverenlerin, işçiyi koruma, özellikle iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önlemleri alma borcunu düzenlenmiş(11), yine aynı maddede işyerlerinde meydana gelen iş kazasını ve tespit edilecek meslek hastalığını en geç iki iş günü içinde yazı ile ilgili bölge müdürlüğüne bildirmenin zorunda olduğu belirtilmiştir (4857 sK. md. 77).
İş kazası veya meslek hastalığının Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne yasal süresi içerisinde bildirilmemesi 4857 sayılı Kanun’un 105. maddesi gereği, 2012 yılı için 1.358 TL idari para cezasını gerektiren bir fiildir. Bu tutar her yıl yeniden değerleme oranında arttırılmaktadır (4857 sK. md. 105/I-c).
SGK’ya yapılacak bildirim Türkiye İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne yapılacak bildirimin yerine geçmemektedir. SGK’ya e-Sigorta yolu ile yapılacak bildirim önemli bir kolaylık getirmiş olsa da halen Türkiye İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne bildirim yapılması zorunluluğu önemli bir bürokratik zorluğu ifade etmektedir. İşverenin aynı konuda çeşitli devlet kurumlarına ayrı ayrı bildirim zorunluluğunun bulunması farklı kamu kurum ve kuruluşların enformasyon ve koordinasyon eksikliğini göstermekte olup, modern kamu idarecilik anlayışına uygun olmayan bir uygulamadır(12). Nasıl ki; 18.02.2009 tarihinde 5838 sayılı Kanun ile yapılan yasal değişiklikle SGK’ya yapılan işyeri bildirimlerinin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yapılan bildirim yerine geçmesi esası getirilerek mükerrer uygulamaya son verilmiş ise iş kazası ve meslek hastalıkları bildirimlerinde de ayni yöntem benimsenmeli, bildirim süreleri arasındaki farklılıklar da kaldırılmalıdır.
VI- SONUÇ
İş kazası ve meslek hastalığının ortaya çıkması hallerinde 5510 sayılı Kanun gereği bu durumun Kanun’un 13 ve 14. maddelerinde belirtilen süreler içerisinde SGK’ya bildirimi zorunludur. SGK elektronik ortamda bildirim yapılmasını benimsemiş olup söz konusu uygulama seçimliktir, bildirimin kâğıt ortamında yapılması de Kanun’a uygundur. Elektronik bildirim işverenlerin emek ve zaman kaybını azalttığı gibi sigortalıların iş kazaları ve meslek hastalıklarının bildiriminin gecikmesi nedeniyle uğraması muhtemel mağduriyetlerini de azaltacak başarılı bir uygulamadır. Elektronik kamu hizmetlerinin yaygınlaştırılması bir yandan iş ve işlemlerin hızlanmasına, bürokrasinin ve kırtasiyeciliğin azalmasına hizmet edecek öte yanda kamu hizmet standartlarını yükselterek ülkemizin kamusal hizmetlerde AB yönetişim standartlarına ulaşmasına katkı sunacaktır.
Özellikle belirtelim ki; şu an için SGK’ya yapılan bildirimler, 4857 sayılı İş Kanunu gereği yapılması gereken bildirimin yerine geçmemektedir. İşverenlerin iş kazası ve meslek hastalığı hallerinde, anılan Kanun’un 77. maddesinde belirtilen süreler içerisinde Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine bildirim yapma zorunlulukları halen devam etmektedir.
(*) İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni
(1) Ali GÜZEL - Ali Rıza OKUR - Nurşen CANİKLİOĞLU, Sosyal Güvenlik Hukuku, Beta Yayınevi, İstanbul 2010, s. 319-327
(2) 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(3) 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(4) İş kazası ve meslek hastalıkları hallerinde 5510 sayılı Kanun’un 4-1(a) bendi gereğince çalıştırılan sigortalılar için bildirim yükümlüsü işçiyi çalıştıran işveren, 4-1(b) bendi gereğince çalışan sigortalılar için ise sigortalının kendisidir.
(5) A. Can TUNCAY - Ömer EKMEKÇİ, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınevi, İstanbul 2011, 14. Baskı, s. 285
(6) Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 16.06.2011 tarih ve 27966 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(7) Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği (12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.).
(8) SGK Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün Sosyal Güvenlik Kurumu resmi web sitesindeki duyurusu (Erişim: 19.03.2012), http://www.sgk.gov.tr
(9) 4857 sayılı Kanun, 15.05.2008 tarih ve 5763 sayılı Kanun’un 4. maddesi ile değişik 81. maddesi ‘26.05.2008 tarih ve 26887 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.).
(10) Mahmut KABAKÇI, “Hukuki Yönden Risk Değerlendirmesi”, İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, Sayı: 44, Ekim-Kasım-Aralık 2009, s. 27
(11) Nuri ÇELİK, İş Hukuku Dersleri, Beta Basım Yayım, 24. Baskı, İstanbul 2011, s. 168-169
(12) M. Sabri AYDIN, “Devlet- Vatandaş İlişkilerinde, Devlet İdaresinde Birlik ve Bütünlük Sorunu”, TİSK İşveren Dergisi, Ekim 2002.
Yaklaşım / Mayıs 2012 / Sayı: 233
http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/20120521618.htm
Yorum Gönder